Praktische tools en methoden om het security bewustzijn in je mkb te testen

Je hebt geïnvesteerd in firewalls, antivirussoftware en veilige wachtwoorden. Technisch lijkt alles op orde. Maar wat als je grootste beveiligingsrisico niet in je systemen zit, maar op de werkvloer? De realiteit is hard: volgens onderzoek is maar liefst 88% van alle datalekken terug te voeren op een menselijke fout. Een verkeerde klik van een goedbedoelende medewerker kan de deur openzetten voor een aanval die, volgens ABN AMRO, een mkb-bedrijf gemiddeld €270.000 kost.

De vraag is dus niet óf je je medewerkers moet trainen, maar hoe je meet of die training effectief is. Conceptueel begrip is één ding, correct handelen onder druk is iets heel anders. Dit artikel is geen theoretische verhandeling, maar een praktische gids voor directeurs, oprichters en IT-managers in het mkb. We bespreken concrete methoden en tools om het security bewustzijn van je team te testen, te meten en structureel te versterken. Zo verander je je grootste risico in je krachtigste verdedigingslinie.

Waarom testen cruciaal is voor het mkb: risico’s, cijfers en de noodzaak van een ‘human firewall’

De dreiging voor het midden- en kleinbedrijf is reëel en groeit. Eén op de vier mkb’ers werd in 2024 het slachtoffer van een cyberaanval. Cybercriminelen weten dat kleinere organisaties vaak niet de middelen hebben van grote corporates, wat hen een aantrekkelijk doelwit maakt. De aanvalsmethode is daarbij verschoven: aanvallers breken niet meer in, ze loggen gewoon in. Negen van de tien cyberaanvallen zijn gericht op de identiteit van een gebruiker.

Dit is waar het concept van de ‘human firewall’ essentieel wordt. Je medewerkers vormen de eerste en belangrijkste verdedigingslinie. Een getraind teamlid herkent een verdachte e-mail, meldt een vreemde inlogpoging en doorziet een frauduleus betaalverzoek. Maar zonder te testen, weet je nooit hoe sterk die menselijke muur daadwerkelijk is.

Regelmatig testen is cruciaal om:

• Gedragsverandering te meten: Ontdek of trainingen daadwerkelijk leiden tot veiliger gedrag.
• Zwakke plekken te identificeren: Zie welke afdelingen of onderwerpen extra aandacht nodig hebben.
• Een veiligheidscultuur te bouwen: Maak van security een gedeelde verantwoordelijkheid in plaats van een IT-probleem.
• Aan te tonen dat je voldoet: Toon aan stakeholders en toezichthouders (denk aan de AVG of NIS2) dat je proactief werkt aan je digitale weerbaarheid.

De verschillende methoden voor bewustzijnstesten (mkb-gericht)

Er is geen one-size-fits-all oplossing. De beste aanpak combineert vaak meerdere methoden die passen bij de grootte, cultuur en het risicoprofiel van jouw bedrijf. Hieronder vergelijken we de meest voorkomende methoden, specifiek voor het mkb.

Phishing simulaties: de realiteit nabootsen

Dit is de meest directe manier om bewustzijn te testen. Je stuurt zelfgemaakte, realistische phishingmails naar je medewerkers om te zien wie erop klikt, gegevens invoert of de mail correct rapporteert.

• Voordelen: Zeer realistisch en meetbaar. Het geeft direct inzicht in de kwetsbaarheid voor de meest voorkomende aanvalsvector. Elk kwartaal belandt 20% van de mkb-gebruikers op een phishing website, wat de noodzaak van deze test onderstreept. Een goede simulatie is een krachtige leerervaring.
• Nadelen: Als het niet goed wordt gecommuniceerd, kan het een ‘afrekencultuur’ creëren. Medewerkers kunnen zich betrapt of voor de gek gehouden voelen.
• Tip voor het mkb: Begin klein en communiceer openlijk over het doel: leren, niet straffen. Een tool als Attic Free biedt een cruciale eerste verdedigingslinie door gebruikers te waarschuwen wanneer ze op een frauduleuze Microsoft 365 inlogpagina belanden, nog voordat er een simulatie aan te pas komt.

Interactieve quizzes en gamification: kennis laagdrempelig toetsen

Via korte, regelmatige quizzes of games toets je op een leuke manier de kennis van je medewerkers over specifieke onderwerpen, zoals wachtwoordbeleid, het herkennen van onveilige wifi-netwerken of het omgaan met gevoelige data.

• Voordelen: Laagdrempelig, positief en schaalbaar. Het bevordert engagement en maakt leren leuk. De resultaten helpen je om te bepalen welke onderwerpen extra training nodig hebben.
• Nadelen: Het test voornamelijk theoretische kennis, niet per se het gedrag in een realistische stressvolle situatie.
• Tip voor het mkb: Gebruik gratis tools zoals Microsoft Forms om snel eenvoudige quizzes op te zetten.

Scenario-gebaseerde oefeningen: samen de crisis te lijf

Bij een scenario-oefening, ook wel een ’tabletop exercise’ genoemd, bespreek je met een klein team een fictief security-incident. Wat gebeurt er als er ransomware wordt ontdekt? Wie wordt er gebeld? Hoe communiceer je met klanten?

• Voordelen: Test niet alleen kennis, maar ook processen en communicatielijnen. Het bouwt teamcohesie en bereidt voor op een echte crisis.
• Nadelen: Kan tijdrovend zijn om voor te bereiden en uit te voeren, zeker voor een klein bedrijf zonder fulltime IT’er.
• Tip voor het mkb: Houd het simpel. Plan een uurtje met het managementteam en bespreek een scenario als: “De directeur ontvangt een WhatsApp van een ‘klant’ met een verzoek om een factuur direct te betalen. Wat doen we?”

Praktische tools voor het mkb: van gratis startpunten tot professionele platformen

Je hoeft niet direct te investeren in een duur platform. De sleutel is om te beginnen, hoe klein ook.

Gratis en laagdrempelige opties om vandaag te beginnen

• Interne phishingtest: Maak zelf een eenvoudige phishingmail (zonder schadelijke link) en kijk wie er reageert of meldt.
• Online quizzes: Gebruik de eerdergenoemde Microsoft Forms.
• Overheidsbronnen: Het Digital Trust Center biedt checklists en basisrichtlijnen die je kunt gebruiken om de kennis intern te toetsen.

Mkb-vriendelijke platformen: waar moet je op letten?

Als je klaar bent voor een meer gestructureerde aanpak, zoek dan naar een platform dat de volgende kenmerken heeft:

• Automatisering: Bespaart je kostbare tijd bij het opzetten en analyseren van campagnes.
• Nederlandstalige interface: Essentieel voor adoptie door medewerkers en beheerders.
• Goede rapportages: Geeft je helder inzicht in de voortgang en risicogebieden.
• Integratie met training: Verbindt testresultaten direct aan relevante (micro)trainingen.
• Ondersteuning voor MSP’s: Als je samenwerkt met een IT-partner, is het cruciaal dat de tool hen in staat stelt je efficiënt te helpen.

Implementatiegids: jouw bewustzijnstest campagne opzetten in 5 stappen

Een succesvolle campagne draait om een goede voorbereiding en heldere communicatie. Volg deze vijf stappen voor een vliegende start.

1. Stap 1: Doelstellingen bepalen. Wat wil je bereiken? Bijvoorbeeld: ‘Het aantal kliks op phishinglinks met 50% verminderen binnen zes maanden.’
2. Stap 2: Methode en tool kiezen. Kies op basis van je doelen, budget en bedrijfscultuur. Een phishing-simulatie meet gedrag, een quiz meet kennis.
3. Stap 3: Test opzetten en communiceren. Bereid de test voor. Belangrijker nog: communiceer vooraf aan je team dat er getest gaat worden en waarom (om samen sterker te worden), maar niet wanneer of hoe.
4. Stap 4: Uitvoeren en monitoren. Lanceer de test en volg de resultaten in real-time. Wie klikt, wie rapporteert, wie doorstaat de quiz?
5. Stap 5: Resultaten analyseren en opvolgen. Dit is de belangrijkste stap. Deel de (geanonimiseerde) resultaten met het team. Vier de successen (‘80% heeft de phishingmail correct gerapporteerd!’) en plan gerichte trainingen voor de onderwerpen die extra aandacht nodig hebben.

Resultaten analyseren en verandering meten: verder dan click rates

De data die je verzamelt is goud waard, maar alleen als je weet hoe je die moet interpreteren. De ‘click rate’ (hoeveel procent klikt op een foute link) is een bekend startpunt, maar het vertelt niet het hele verhaal.

Kijk verder en meet ook:

• De rapportagegraad: Hoeveel medewerkers gebruiken de ‘rapporteer phishing’-knop? Een hoge rapportagegraad is een teken van een sterke veiligheidscultuur.
• Tijd tot klikken/rapporteren: Hoe snel handelen medewerkers? Criminelen werken snel, dus een snelle reactie is cruciaal.
• Kennisverbetering: Zie je de quizscores over tijd verbeteren na gerichte training?

Koppel deze resultaten aan je technische maatregelen. Zie je in je test veel klikken op links die te maken hebben met facturen? Dat is een indicator voor een verhoogd risico op Business Email Compromise (BEC). Zie je veel verdachte inlogpogingen van buitenlandse locaties? Dan heb je een tool als Attic Bouncer nodig die je direct inzicht en controle geeft. Zijn de basisinstellingen van je Microsoft 365-omgeving niet op orde? Dan helpt Attic Fixer je om deze continu te controleren en automatisch te verharden. En voor de dreigingen die door alle lagen heen breken, biedt een dienst als Attic MDR 24/7 monitoring en professionele analyse.

Veelgestelde vragen over security awareness testen

Hoe vaak moeten we testen?

Security awareness is geen eenmalig project, maar een doorlopend proces. Cybercriminelen veranderen hun tactieken continu, met steeds geavanceerdere AI-gedreven aanvallen. Begin met een kwartaaltest en vul dit aan met korte, maandelijkse kennisupdates of quizzes. Continuïteit is belangrijker dan intensiteit.

Wat als medewerkers negatief reageren op een phishingtest?

Communicatie is alles. Benadruk dat het doel is om als team te leren en weerbaarder te worden. Straf medewerkers die klikken nooit, maar bied hen direct een korte, relevante microtraining aan. Beloon juist het gedrag dat je wilt zien: geef een compliment aan degenen die een verdachte mail netjes rapporteren.

We zijn maar een klein bedrijf, is dit niet te veel gedoe?

Juist voor een klein bedrijf is de impact van een succesvolle aanval enorm. De complexiteit hoeft niet groot te zijn. Begin met een eenvoudige, gratis quiz. De tijd die je investeert in het voorkomen van één incident, weegt niet op tegen de tijd, kosten en reputatieschade van het oplossen ervan. Geautomatiseerde tools zijn speciaal ontworpen om mkb’ers en hun IT-partners te ontzorgen.

Onze technische beveiliging is goed, is dit dan nog nodig?

Absoluut. Een firewall stopt geen medewerker die zijn inloggegevens afstaat op een perfect nagemaakte phishing-site. Technische en menselijke beveiliging zijn twee kanten van dezelfde medaille. Zonder een sterke ‘human firewall’ blijft je technische verdediging kwetsbaar voor de meest voorkomende aanvalsmethoden.

Conclusie: maak van je team je sterkste verdediging

Het testen van security bewustzijn gaat niet over het zoeken naar de zwakste schakel. Het gaat over het versterken van de hele keten. Door regelmatig en op een constructieve manier te meten hoe je team reageert op dreigingen, creëer je een krachtige, collectieve verdedigingslinie. Je geeft je medewerkers de kennis en het vertrouwen om de juiste beslissingen te nemen wanneer het erop aankomt.

Het bouwen van een digitaal weerbaar bedrijf begint met inzicht. Inzicht in je technische kwetsbaarheden én in de kracht van je mensen. Technologie en mens moeten samenwerken om je organisatie veilig te houden.

Benieuwd hoe uw Microsoft 365-omgeving er op dit moment voorstaat? Begin met een solide technische basis. Activeer onze Gratis Inlogbescherming om de eerste verdedigingslinie te versterken, of ontdek hoe Attic for Microsoft 365 uw beveiliging continu controleert en automatisch verbetert.